Karangahan Vol. I Hunyo 2008

Author: Jai Jesus Uy Borlagdan /

SA ISYUNG INI:
1. DUWANG BANGGING KUGOS ni Jaime Jesus U. Borlagdan
2. HAWON KAN HAGBAYON ni Noel Dorente
3. ANG LYABE SA TUNINONG NAKUA SA PAGDAKOP NIN HINANGOS ni Frederick Lim
4. MGA PESTE SA KABASAN ni Richard Madrilejos buda Christian Llorca
5. ICE CANDY ni
Julius Bariso



JAIME JESUS U. BORLAGDAN

Duwang Banging Kugos


I
Ginamit ninda an bangging garo kurtinang paiplian kan daragang masanli kan saiyang bestidang pangkaturog. Digdi sa makahoy na parte kan unibersidad, sinda na sana an natadang nakatukaw sa mga tambayan kan mga estudyante. Sa banaag kan bandalang patenteng bumbilya sa kanto kan faculty center, magkakugos sinda, dawa maalingahot an banggi sa uran na
pirming garo paabot pero dai nagtatakdag.

Dai sinda nagtataram, magkakugos sa kahoy na bangkong pahingaloan kan sarong organisasyon. Ata garo sinda an nagmukna kan katoninungan kan palibot. An solamenteng naggigibong tanog iyo an paminsan-minsan na awtong nag-aagi sa tinampo sa puro kan kakahoyan. Piniyong ninda an saindang mga mata, buda arog sa butang pigkakapkap an kinaban, hinanap ninda sa diklom an dalan kan saindang mga lawas. Sa lambang laog ninda, sa saindang mga rarom kun sain an perpekto nindang mga sadiri nakalaom, nagkakamang pasakat an pagmawot na makigsaro. An maisugpon an saindang mga tampi, an puro kan saindang mga lawas, an hampas kun sain an dalagan sa pagtambak ki buwelo sa mga paa, ilulukso digdi sa hudyan na tuntungan pasiring sa solar kan mga nakakalataw. Sa saindang mga takyag, nagtutulay an hukol kan nagbabalinghaw na dagat, sagkod sa tampi kan saindang mga guramoy. Muyang anodon an kakugos pasiring sa lawod kan saindang rarom.

Ata kun ibubugtak sinda sa sarong vacuum, o sa laogan na dai kayang dunuhon kan paglungas kan oras, kan pagrupo kan saindang mga tulang o pagkagaba kan saindang laman sa ogot na pagmawot, daing sagkodan an kugos na ini, an pagbutong na ini kan kakugos. Ta nuarin mo makukuang mailaog sa sadiri mo, an saro na pigkukua ka man para mailaog sa sadiri niya? Itsura ninda an halas na pigbubukod an ikog, na kun madakop, kun makagat, ini an simbolo kan kagabsan, an talimon kan Kagurangnan, an Kundalini, an perpeksiyon na nagbubugkos sa kagubutan; an gamot na nagtatakod sa mikrobyo sa mga bituon.

Pero dai sinda sa laogan na ini, dai pa, yaon pa sinda sa laoman kan saindang mga lawas, na bubuhian sana sinda sa oras kan kagadanan. Kaya sa tahaw kan kaawagan na panahon an kagdaog, an kugos na ini an solamenteng saindang magiginibo, an sagkodan kan saindang makakayanan, an pirang dangaw hali sa natitimakan, an paglayog kan mga daing pakpak. Pero mala ta tunay an namit kaini, gurano man kadiit, ootrohon ninda, dawa pa aram na dai man kaya, an pagbalo. Bubusulon sinda kan ilusyon na may nabago sa kada balo, na nadudugangan an rani kan nungka dai maaabot.

Kaya nagbalik sinda sa lugar kun sain enot sindang nagduotan. Pirmi sindang mabalik digdi kun muya nindang sarama an paghanap kaitong dai pa naaabot. Ginibo ninda an gabos na posibleng abrasa kan mga kamot. Kada pag-otro kan pagbalo, sarong timak sa tangga sa hagyanan na an puro, an pinakaitaas, dalan pababa, pabalik sa puon. Hali digdi, an kamot kan lalaki nagluway-luway pasakat sa takyag kan kakugos, nakasampot ini digdi bako sa paghapros kundi duon na paggusgos. Garo bulawan su unit kan babaying pigpapasilyab, garo alang na kahoy na pigpapagkutan, garo suanoy na lamparang pigpapaluwas an genie. Lalong nahigot su piyong kan babayi, su kapot niya sa takyag kan kakugos arog sa nahuhulog. Sa kipot niyang ngimot nagpirit an sarong naipit na utnga. An duwa niyang hita pirit niyang pipagtagbo.

Gamit an sarong kamot, inuyon kan lalaki su payo kan babayi pasiring sa saiyang liog, buda sa maribok na hangos sinangab niya su parong kan buhok buda alimpuro kaini. Naparong niya duman an sangaw kan lawas kan kakugos, nagsasalak sa hamot kan syampung ginamit. Naisip niya su itsura kan babayi mantang nagkakarigos; napagugom siya sa buhok kaini. An mainit na hangos kan babayi nagtatablada sa liog na nakadukot sa dungo buda ngabil niya. An maaskad na hinang na nagsasalak sa kulon na ihinaplas digdi kan lalaki garo maharang na alak sa saiyang ngabil. Sinusog niya kan saiyang ngabil an burabod na pighahalean kan nagdadalnay na hinang. Ginuyod niya an mayumok niyang ngabil sa nagpupurupulsong ugat-jugular, buda ikinurit kan saiyang dila duman an sarong dumog na dalan. Naghihigot an gugom na nagputos sa saiyang buhok.

Luway-luway binutong kan lalaki parayo su payo na sakat-baba sa saiyang liog sagkod sa garo na ini nakatangad. Nagmuklat su lalaki. Nadudungawan niya su pandok kan kakugos, nagkakarigos ini sa banaag kan patente, dumog an ngimot ki lana kan saiyang hinang. Nagsusuway-suway an ngabil sa kada hararom na pagsurop sa mga hangos. Garo ini usang nauutusan sa litag. An bukang ini garo kwebang an laog anas tubig, maragkot an namit sa tubo kan lumot. Ininum niya an kaluyahan na ini, an saindang mga ngipon nagbubungguan sa enot. Dangan hali sa saindang mga laoman, nagsabatan su mga dila, matábang na mga kasugpon kan saindang mga guramoy na an solamenteng mawot iyo an dumuot.

Duotan an gabos na ibabaw kan lambang saro: kun hurop-huropon, bako man baga orog na siram an pagmating ini sa satuyang mga ngimot, pero an katunayan na laogon ka buda ilaog mo an tagong parteng ini, na mala sa pakaaati kaini kun iisipon, kaipuhan ining itago, igwang siram sa isog o dawa kusog ki buot na pumasuklob sa pagmawot na saparon an bagay na ini, kaysa sa masupog sa kinaban. Orog sa gabos, magayunon bagang lenggwahe an sarong hadok. Sa pagsayaw kan sayaw kan nagsisigayan na halas kan dila sa laog kan duwang kwartong pinagsaro, naitataram kan naghahadukan na mamunduon an kinaban, sa pagrupog kan mga pangangaipo kan lawas buda daghan. Naitataram man ninda na anong gayon kan kinaban pagnagkakatuparan na an duwang kamunduan. Kaya niyani sa piyong tang mga mata, mantang piggigibo ini, mamamate mo an pagtalibong kan gabos, ta oras na namate tang dai na kita kabilang digdi sa dagang panuon ki pagsakit, nakakatalingkas kita sa lubid kan grabidad, arog sa mga satelayt na nagpapataw-pataw sa kahewasan, igwang sadiring pagtaririk, sa sadiri, perpekto.

Pero tuminipwas su babayi. Sa bagong muklat nindang mata, nagtatararirik pa an mga kakahuyan buda mga ilaw sa palibot. Uminulok su babayi, dangan hinapros su pisngi kan kahampang arog sa kabayong pigpapatunong kan saiyang sakay sa tahaw kan ogot na pagrabas. Sa mata kan lalaki an kahaputan sa mata kan sarong maisog na hayop sa laog kan laoman. Initaas kan babayi su saiyang relo, dangan duminalagan ini pasiring sa direksiyon kan mga kwadradong ilaw sa itaas kan mga anino.

Tadtaod, pagpiyong ninda, nakahigda sa magkasuway na kama, malulula sinda kan nagtatalibong pang diklom.

II.
...Dangan sa hudyan, pasiring sa sulnupan, giraray sinurop hali sa kinaban an liwanag. Sa unibersidad, sa makahoy kaining parte, nagbururak na ki liwanag su mga poste. May makangalas na ogmang namate an lalake kan nadakop niya an tanawon na ini. Bakong para sa nagkapira ngani satuya pwede kang maghagad pagnasuwertehan mo an durungan na pagpatente kan mga poste. Pero pwedeng dai aram kan lalaki an superstisyon na ini, o dai sana siyang maisip na ihagad, kaya hiniling niya sana an
paglataw kan taraytayan na matalimon na liwanag sa harayo. Turutadtaod pa maabot na su pighahalat niya.

Hali sa diklom na nilaogan kaini kan sarong banggi, nagluwas su babayi ikim an nakalukot na banig. Pigkalag-kalag kaini an palibot, arog sa dayong minasampot pa sana sa bagong lugar. Aram kan lalaki na hali digdi sa natutukawan niya, dai siya tulos mahihiling kan babayi sa lipod kan taraytayan na mga tent kan mga tambayan. Nakakua siyang gayon, buda hali sa gayon na ito nangungutok na ogma, sa itsura kan babayi na luway-luway na nagpapaso sa sadit na dalan pasiring sa saiyang natutukawan. Pwede niya naman kutang sabaton na ini, ipaaram na yaon na siya, pero muya niya sanang hilingon an katagbuan, mantang nagsusulo ini digdi sa makatakot na kakahoyan. Ngonian na banggi namate niya an kaduratan kan para-lupig mantang pig-aabangan kaini an saiyang lulupigan. Sa pagpugol kan pagpusngak kan ngarak-ngak sa sadiring karaw, garo pigbibiribid su gabos na yaon sa baba kan saiyang tulak. Haranihon na su babayi sa natutukawan niya kan bigla ining tuminunong sa tahaw kan dalan, dangan nagkalat-kalat. Namalisyahan na daw siya kan pigtataguan? Tuminindog na su lalaki pasiring sa dalan. Ngonian na banggi saro siyang hayop na makinit sa paon.

Nahiling kan babayi su anino hali sa saro sa mga tambayan, tuminindog ini sa tahaw kan saiyang aagihan. Dawa dai niya pa mamidbidan, ta sa tama kan banaag sa llikod kaini an itsura purong diklom, aram niyang iyo na ini su naghahalat saiya. An aninong ini, garo baga ini pinaknit na retaso hali sa kagabsan kan diklom kan kakahoyan. Aki kan diklom kun sain an gabos na dai niya mahurop-hurop na gayon kan namarakmakan na lugar, ginibong konkreto. Ta kan tuminunong siya sa tahaw kan dalan buda nangalagkalag, ruminuso baga saiya an dai masabutan na gayon na ini, na naikumpara niya sana sa sarong suanoy na rona. Sa kawat kan patente buda diklom an mga tambayan garo mga payag kan sarong mauswag na balangay. An mga kahoy na dai niya aram kun pira na an edad garo siya mismo an nagtanom. Ini an kakahoyan sa mga osipon saiya kan saiyang mga iloy sa pagpakaturog saiya. An kahadean kan nag-iiristar sa lipod, an mga dai nahihiling. An kakahoyan na ini na anas kagubutan ginibong solido kan pagkagurubot kan sanga, pagsarabod kan gamot; garo baga an pelikula sa laog kan saiyang daghan pigpapalabas sa telon sa hampang niya. Kan nasabutan niya ini, pinangruluya baga su saiyang tuhod sa takot sa sobrang kagayunan. Kaya siya napatunong. Pero ngonian na buminalik na su saiyang kusog, kan naubatan na siya sa halipot niyang pagkabuyong, buminuskad sa pandok niya an sarong ulok. Ulok na kun huru-harani sana su lalaki pwedeng napaatras ini. Ta su ulok pwedeng batakon an ordinaryong salming sa paghurma kaini. Ta ini su ulok kan mga dai nahihiling na sa orog kagayon matirindog an barahibo mo sa luong. Ta ngonian na banggi, isinanli kan babayi su saiyang elemento. Ngonian na banggi siya an engkantada sa kakahoyan na ini. Buda an aninong ito na daing patabing nagsabat saiya— an saiyang kukursunadahon.

Imbes ranihon su lalaki na pirang lakad na man sana hali sa natitindugan niya, pinasunod niya ini sa sarong apod na garo may pigkakawikaw na tursido sa puro kan saiyang muro. Dangan luminiko sa maawot na gilid kan dalan pasiring sa kakahoyan. Nakigkig kan dai niya pigpinsar na gibo kan babayi, garo su lalaki sirang nabanwit sa ngimot, daing laban na nagpabutong sa naghuhukol na muro kan babayi. Marambong an diklom sa kakahuyan, an solamenteng nagtuturo saiya kan agihan iyo an naglalaad na unit kan babayi sa kadikluman. Sa okod kan lalaki sa pinunduhan ninda pagkatapos kan dakol na pasikot-sikot sa nakabalandrang gamot buda sanga, iyo na ito su tahaw kan kakahoyan. Sa irarom kan sarong marambungon na akasya, naghanap su babayi, gamit an malamting liwanag kan mga patenteng nakasagom sa dahon, ki daga na daing nag-uuruldot na gamot. Kan nakakua, biniklad niya digdi su dara-darang banig, nagkalat-kalat sa palibot dangan saro-sarong tinangkas su saiyang sapatos, bestida, sagkod putos. Sa kadikluman, luminiwanag siyang garo tore ki asin. Garo siya aparisyon, sarong milagro digdi sa kinaban ki maharaphap buda alang na kahoy. Huminigda siya sa banig, garo agang luway-luway na nagsusuklob sa turog na kinaban. Mantang piggigibo ini kan babayi, daing hiro-hiro su lalaki sa saiyang natitindugan. Garo sa isip niya nagdudungan an pagkasabot buda dai pagkasabot sa mga nangyayari. Garo siya su nagbabalinghaw na torong pinatadong kan sarong boses na mahamison. Kan inabot saiya kan babayi su takyag niyang naglalaad, nagkatararag su saiyang sulot. Dawa ngani an dadakupon niya magaroon nang nakalitad, garo pa madakop ki maulamon na bayong su pagdiit-diit kan lalaki pasiring sa banig. Sa nag-aagdang ibabaw kan babayi, winagas kan lalaki an lawas niyang silo. Sa piyong niyang mata, yaon siya sa lugar na patos ki yelo, mapution na lugar, nagsisilyab sa linig an mga bulod. Nahigot sinda, arog kan mga bagay pag ikaag sa tamang lugar. Marurumduman sa itsura ninda ngonian su mga platong hipidon an pagkataluntong, mga bloke ki sementong masarigon an pagkakasugpon, o mga librong dasokon an pagkataraytay sa estante. Pero, bakong arog sa mga bagay na ini, naghihiro sinda, bakong dungan arog sa martsa kundi magkauyon arog kan duwang boses na an saro halangkaw ki sarong iskala. Mantang an duwang braso kan lalaki nakatadok sa dagang garo poste, nakakulambitay man su sa babayi sa abaga kaining garo mayumukon na kurtina. Sa pagsabatan kan hiling kan duwa nindang pusod, su hita kan babayi pakpak kan agila sa pinakahalangkaw kaining layog, mantang su sa lalaki nakadukong kamelyo sa pagsurop kan owasis. An saro sainda dagat, an saro sainda barko, an saro sainda bagyo, an saro man kahoy na itarasan ki dahon. Arado buda daga, huyop buda bintana. Nugad pareho. Sa mga nag-aaraging awto sa harayong tinampo, sinda an mga lansaderang nagpapagkot kan krudo, sinda an nagkakaragatan na mga giriting-giting sa mga gear kan makina.

Kadaklan kan mga tawong nasapar na an arog kaining pagmati an minaapod kan bagay na ini bilang konsumasyon kan pagkamoot. Sa arog kaining dipinisyon, ini na an orog na paagi ngani makaputan an sarong daing lawas, sarong abstraktong konsepto kan pagpadaba. Garo ini pagkaag ki hagyanan sa paros ngani pumudo ki bituon. Igwa ugaring na ilusyon sa puon kan hagyanan. Pagminaanan mo an puro kaini hali digdi, garo duru-diretso sa bagay na pig-aabot. Pero pag nasa puro ka na, an bituon dulo pang minarayo kaysa kan pighihiling mo ini hali sa baba. Sa puro baga an pinakamakulog na parte, ta mahapot ka, ano na ngonian? Kun may pagkamoot, tunay na konsumasyon ini kan pagkamoot, pero kun wara, konsumasyon sana ini. Tunay na maray na ehemplo ki kamunduan an itsura kaining yaon sa puro kan hagyanan, pig-aabot an dai man maaabot, pero orog pa diyan, bakong an itsurang ini an dipinisyon ta bilang sarong tawo? An bituon sarong paon sa banwit. An hagyanan an otik na paglataw para sarong mga minuknang daing pakpak.

Ini gayod an naiisip kan duwa mantang magkatubay sa banig, nakamaan na ngonian sa pulang langit kan syudad. An pakunswelo sana pagkatapos kan gibong ini ay an kalinawan. Turutadtaod pa, tuminanog na su alarm kan relo kan babayi. Dungan sa pagpasa kan ilusyon dara kan sagugurang na osipon. Sa hudyan, naisip niya, pagkatapos kan gabos an nawalat sana saiya iyo an sadiri. Daing taramon na nagtindog su duwa. Mantang piglulukot kan babayi su dara niyang banig, daing hiro-hirong nakatindog su lalaki, pighihiling bako siya kundi an hinalean kan waragas na ilaw na dawa puro-pano nagtataong malumlom na liwanag digdi sa makahoy. Nata dai niya ini hilingon, ngonian na napatos na giraray ki bado su laad na nagbutong saiya pasiring digdi sa diklom. Igwang ulok na nagisi sa pandok kan lalaki, hali su liwanag sa sarong patente sa building sa harayo. Nata dai siya magi-ulok, na kun kasubago an huna niya kaini sarong syudad na puros kristal?

Sa luwas kan kakahoyan, nagtunong su lalaki buda babayi sa lugar kun sain kuta sinda masabatan. Nakaduko su lalaki sa saiyang sapatos na hurulkas na su sintas, su babayi man sa bestida niyang madahunon. May nag-aging awto sa tinampo sa uro-inutan. Napahiling su babayi sa direksiyon kan agrutong pero an nahiling niya duman iyo su pagpirok kan pulang mata sa tore sa harayo. Nagtanog giraray su saiyang relo. Isinuksok kan lalaki su duwa niyang kamot sa saiyang bulsa, pinakaray kan babayi su saiyang buhok na naghuhulog sa tahaw kan saiyang pandok. Napahiling saiya su lalaki, hiniling kan babayi su paghiling saiyang ini. Nagi-ulok sinda parehas. Buda mantang nag-uulok sinda nagsabatan su saindang mga takyag sa saro pang kugos. Sa kun sain sa kakahoyan may kahoy na nagbutas na kan hudyan niyang dahon, pagkaaga, mapuon na an paglapa kaini. Dai napupundo an ulok kan duwa, garo pagbuhi kan gabos na napurnadang narakngak. Nagtanog giraray su relo kan babayi. Lalo sindang nag ula-ula ki ulok, sagkod sa matumba sinda sa mabatirison na dalan, magkaturusok kan mapanas na gapo. Nagkukulog na an panga ninda sa ulok, nagtatanglay na an saindang tulak, pero dai ninda matunong su pag-ulok. Binaratikal kan lalaki su mahewas niyang sapatos, ginurubot kan babayi su pinakaray na buhok, buda nag-ulok pa sinda. Nag-ulok pa sinda na dawa nalipudan na kan diklom an lambang saro pasiring sa magkasuway nindang uulian, nadadangog pa an magkasuway nindang ulok. Sagkod sa mapara ini buda an mawalat digdi sa lugar na binayaan nindang duwa iyo an kamunduan na wara man ki nagsasapar. TAPOS



* * *


NOEL DORENTE

"Hawon kan Hagbayon (Pasiring sa ka-oro-irarumi)"


Babayi,

mawot kong matanan giraray

an liwoy mong dai ni sarong tapsi.

Ta dai ko na kaipuhan ki panira.

Papasayon ko sana

pasisiring sa irarom kang saimong lawas.

No sain,

duman nagpopoon an kinikilat buda dinalugdog

kang saimong pagkababayi.
Babayi,

ngonyan mo mananamitan.

An haloy mo nang pigduduwa-duwahan.

Pabayan mong bulongon ko,

an hinangos mong dai mo masabutan.

Sa inot man sana ini nakakasaluksok.

Pagtood ka na,

garo man sana ini hapros

dawa idusog kong makusog.
Babayi,

halion mo ngona an bado kang langit buda impyerno,

sa saimong isip.

Ta ako ngonyan saimo an mabunyag.

Ngonyan mo sana ini hihibian,

pag nabalo mo na,

pirmi mo na ining pag-uugop-ugopan.
Malaog na ako.

Malaog na ako dawa makulog sa saimo.

Malaog na ako,

dawa dai mo pa ipinakiblit

sa kiisay man

an sarong kabtang kang saimong hawak.

No sain ikikurahaw mo

an awit na saimo sana madadangog...

makulog man ini sako.

Kudi iaatang ko

dawa sakuyang ikagadan.

Arog kang lalaking sugod,

na ikikupsit an gabos na pagkamoot.
Babayi,

magdamlag na kita sa higdaan.

Dyan-dyan.

Duman naman ngaya kita

sa tukawan.

Ta an init kang mga daghan ta,

duman,

mag-aarabrasahan.

Nagraraba-raba bagang siram!

* * *


ERIC LIM

"Ang Lyabe sa tuninong nakua sa pagdakop nin hinangos"




Ngipon kan mga tawo sa bangui perlas,
An kalag nin saimong mata makimigkimig pag ito saimong mahiling,
Sinda na nagkakanta sa tinampo, sinda na kapot kamot sa gilid kan
simbahan buda plaza,
Ika na solo sa diklom na nagkaon saimong kalag,
Gare ako ito… kaito,

Ngunyan dai mo na ako mahihiling, naglalakaw na daing padumanan sa Tabaco sentro,
Sisay ako pag bangui?
Ako an harong nin bangui, kataning padaba ko buda aki ko na naghahalat pighahalat magluwas,

Maugma an magkaigwang hangos na kayang kaputan,
Minabuka an mata nin angog, nagsarabatan an enerhiya sa kiray, at
sakuyang namatean katuninungan
Na kaito mahalnason na maray, gare paros nin aligmayo.

Minahiling na sana sakuyang talenga sa luwas,
An bayle nin mga dahon, an sonata kan mga kulisap, an hiro nin ngimot buda bitis nin mga ayam.

Kinaban na nagsadit na sana sakong pigistaran,
Sadit na kinaban na pano nin masetas sa natad geograpikal buda
pangiturugan na muklat,
Sadit na kinaban, ika an tulay na maghahatod sako sa ugma,

Bangui, ika an tunay na kolor nin kinaban, an diklom na sakuyang tulang
Na Luway luway nababatak sa pagbagal nin tibok nin sakuyang puso,
Luway luway an pagrani mo ugma sa pagkapot ko sakuyang hangos,


* * *


RICHARD MADRILEJOS buda CHRISTIAN LLORCA

"Mga Peste sa kabasan"



Mga Tawo

Tyo Domeng
Alexander
Aki ni Tyo Domeng
Mga para-oma

Enot na Eksena

Tyo Domeng : Maray na aga/udto/banggi sa indo gabos. Ako si Domeng. T’yo Domeng sako an apod digdi sa samuyang barangay lalo na kan mga jovenes. Para – oma an pagkabuhay ko. Digdi nabubuhay an sakuyang pamilya. Maski duwa na sana kami kan aki ko tig aapod ko man gilayon kami na pamilya. Su agom ko pano nagadan paka aki Saro akong para – oma. Bakong karaw karaw na pagkabuhay. Saro akong para – oma. Orgullo ini kan sakuyang pamilya. Dapat maging orgullo man ini kan sarong banwaan o ciudad. Kun wara kami, magugutom kita gabos. Magugutom an mga lugar na maluto an saindang pang urualdaw na kakanon. Dapat kun para – oma ka lalo na kun sadiri mo pa an kabasan na tig ooma mo, isipon mo, na ika hade, ika sarong tawo na grabe an naitatabang sa sosyudad. An iba pano huna ninda kun para – oma ka, hababaon an estado mo sa sosyudad. Sala! Dapat iitaas mo an payo buda isuriyaw mo na “Ako sarong Para – Oma!” Kaipuhan matinios tios ka kun ika para – oma. Init, Uran, buda Paros, gabos iyan kaipuhan mo tioson. Dapat mong isuriyaw na “Ako sarong Para – Oma!”

Pero ngonian… bako na. Ako bako ng para – oma ngonian. Masarong bulan na, na dai ko na namamatian an kabasan… Dai pano akong sadiring kabasan. Sa kaitong si Don Castillo talaga an may kadsadiri kan kabasan. (Sign of the cross) Mapasa langit man tabi siya. Haloy na taon na ako an namamahala kan kabasan niya. Ako an naghahanap ki trabador, kan mga materyales na gagamiton, kan mga bagay na bagay na dapat kumpleto nganing maray buda gana pag abot kan aranihan. Tigkakatiwalaan ako ni Don Castillo buda patas ako sa gabos na mga trabador. Kaya minsan may mga nagkakadaragit sako na mga maurihon na trabador. Iusip ko tulos an kay Don Castillo. Ipahale man tulos niya an. Marayrahay an buhay buda trabaho ko kay Don Castillo hanggang siya kuwaon kan Mahal na Dios. Sa kagurangan niya naman; panahon naman nganing magpahingalo siya.

Ngonian dae na ako ki trabaho…gadan na an sakuyang amo buda an aki na nia ang nagpapadalagan kan oma ninda…..


Ikaduwang Eksena

Malaog sa eksena an aki ni Tyo Domeng

Aki : Pay! Pay! Nakapasar ako sa kurso na tig take ko…..madadagos na an sakuyang pangarap na maging nurse….

Tyo Domeng : Iyo Nhe?.....Maray! Mataibay ka talaga…..

Aki : Sa masunod na semana maasikaso na ako kan mga requirements na kaipuhan… maklase ako buda magigin saro akong nurse sarong aldaw….

Tyo Domeng : Iyo! Maklase ka buda magigin saro kang Nurse…..

Aki : Sige tabi, Pay maduman nguna ako sa tindahan ta mabakal ki bagas na sasapnaon….

Paghale kan aki nagparahurop hurop si Tyo Domeng kun papano nya papaklasihun an saiyang aki sa sitwasyon nin buhay ninda ngonian.


Ikatulong Eksena

Tyo Domeng : Pano ko daw papaklasihun an sakuyang aki sa arog kaining sitwasyon nin buhay mi…. wara na ako ki trabaho … pero gusto ko makakaklase siya … iyo na lang ito an puede ko na maitao sa iyang pamana …..

Malaog si Alexander.

Alexander : Domeng, musta na? Anu na lamang an buhay buhay ta dyan? Nadangog ko na nakapasar daw su aki mo sa kurso na Nursing…

Tyo Domeng : Iyo ngani …. nakapasar siya … an problema ko ngonian kun papano ko siya papaklasihun. (Sasabihon niya ini sa saiyang sadiri.) Abu kong mangutang saiya … makasupog … matapos nia akong haliun sa trabaho ngonian mahagad ki tabang … dae na sana !

Alexander : Ano, Domeng gusto mo ki kwarta? .... Gusto mo mag utang?.... Dakol ako ki kwarta …

Tyo Domeng : Dae na! ... kaya ko man ini … mahanap na lang ako sa iba….

Alexander : Domeng, Domeng, Domeng … paghurop huropan mo … sa mga panahon na ini dipisil ka makahanap ki mauutangan maski trabaho … dakol saimong dagit na may mga kadsadring kabasan por dahil sa karahayan kan boot mo kan panahon ni Paderes. Ika baga an “kanang kamay” ni Don Castillo, an nagadan ko nang ama… Sayang man kun dae makakaklase an saimong aki… matali pa man siya ….

Tyo Domeng : (naghurop hurop)

Alexander : O hala … mahale na ako …

Madale ng makaluwas si Alexander kan bigla siyang inapod ni Domeng.

Tyo Domeng : Alexander … iyo, minatugot na ako … mautang ako saimo… Pira man an porsyento an interes? ....

Alexander : Aw… maray ta gusto mo palan …. Diyes porsyento an interest … buda igwa pa akong sarong kondisyon … Matrabaho ka gilayun sako….

Tyo Domeng : Iyo? .... matrabaho ako gilayun saimo?..... Mabalos! Mabalos! .... Mapapaklase ko na an sakuyang aki …

Alexander : (Ma ulok ini nin patraydor.) Gigibuhon mo an gusto ko buda susunudon mo an ipapagibu ko … manungod sa pig aaning bagas an ipapagibu ko saimo …

Tyo Domeng : Sa bagas?.... Ano kaito?...

Alexander : Sa kada aanihun na sangatos na sako nin bagas an sampulo kaito itatago ta buda an ipaparam mo sa mga para oma nubenta sana an nakua ta nganing diit an gastos ta pero dakol na ganansiya. Uso an sa luwas kan Bikol …

Tyo Domeng : Pero … kaherak man kan mga para oma…..lulukuhon ta sinda…nagtirios na ngani sinda tapos …

Alexander : Maklase an aki mo o dai?!

Tyo Domeng : Pero an mga para oma …

Alexander : An hapot ko an simbagun mo!

Doming : Maklase an aki ko……

Alexander : Dae na ki dakul na pugawak … sa masunod na aldaw magduman ka na sa harong buda gibuhon mo an pinapagibu ko …
I

Ikaapat na Eksena

DANCE DRAMA -Ipinapahiling an karatan sa panloloko sa mga para oma


Ikalimang Eksena

Tyo Domeng : Alexander… Alexander… Kaipuhan kun maray an tabang mo. Pwede mangutang saimo giraray? .... An aki ko igwa ki hilang na cancer … kaipuhan na maipabulong siya …

Alexander : Oi, Domeng … dae kan supog! Dai mo pa ngani nababayadan so dati mong utang tapos ngunian ma utang ka na naman… maray ngani ta dae taka dyan tig sisingil. Bayadan mo mona so dati mong utang bago taka pa utangun gilayon…. Humale ka digdi!

Ikaanom na Eksena

Malaog an aki ni Domeng na tatakluban ki itom na tela. (Showing that his daughter was dead. Use pantomime to show the burial of his daughter.)

Ikapitong Eksena

Tyo Domeng : (May darang tabak) Alexander! Alexander! Lumuwas ka dyan … Demonyo ka!... Rinaoot mo an buhay ko su aki ko, iyo an nagdusa… Gagadanun taka…

Alexander : (Maluwas ini buda inarapod an mga para oma.) Nahiling nindo ang tawong yan?...Traydor an! Dae na naherak saindo … tigpara loko kamo kaan … hinabas nia an mga bagas buda kamu an pigpapatios nia … huni tig saranribo kamo nganing makatabang lamang sa pang uru aldaw nindo. (Mahale na sa eksena si Alexander.)

Para oma 1 : Traydor ka … pag huna mi tatabangan mo kami ta kapareho mo kami para oma … dae palan … tig loko loko buda traydor ka palan … nagtitios na ngani kami ipatios mo pa kami ki maray……

Para oma 2 : An arog saimo kaipuhan gadanun….

Ginadan si Domeng. Pakatapos gadanun ini, nagharale na an mga para oma.


Ikawalong Eksena

Alexander : (Sa demonyong ulok.) An kaherak herak na Domeng … nasaruan ko … Mayamanon na naman ako … Sumalangit nawa an saiyang kaluluwa … (Siging ulok mantang nagsisigarilyo… makapirang minuto kinapos siya sa paghangos buda nagadan man). TAPOS

* * *


JULIUS BARISO

"Ice Candy"


“Gusto mong ice candy, Raul?”

“Ha? Sige salamat, may sipon ako.”

“Bahala ka, kung dai ka masupsop sa ice candy, dai ka makakalaog sa Public Agency!”

Iyan su sabi kang primerong nakahuron ko sa Public Agency. Haloy na daa siyang nagtatrabaho sa Public Agency. Importante palan na magsupsop sa ice candy nganing makatrabaho ka sa Public Agency. Kaya maski kontra sa boot ko na magsupsop ki ice candy ta may sipon buda nag-aabo pa ako, nagsupsop na sana ako.

Madalion ang proseso kang paglaog ko sa Public Agency. Siempre nagsubmit ako ki PDS kairiba kang letter of recommendation hali ki The King. Sabi kang tinawan ko kang PDS magsurat na daw ako sa Employee Attendance Sheet ta start na daw kan working days, antimano.

Ang trabaho ko daa, every Monday magkua ki travel order hali sa Admin tapos papirmahan ko sa Project Engineer, tapos rest of the week magbisita sa site tapos gumibo ki report manungod sa mga patrabaho na naka emphasize sa travel order. Field Coordinator daa ako, bilangon ko sa site kung pira ang construction worker duman, sukol kang tatrabahuhon, metro kang natapos, pirang semento ang nagamit, kabilya so on and so forth dangan papirmahan su report sa Foreman. Pag Biyernes, magbalik sa opisina para i submit su report sa Project Engineer. Cover man palan sa trabaho ko ang stationing – survey an sa site na subject for construction and reconstruction. Halimbawa – tinampo, dike, road wing, buda extension road so on and so forth.

Exciting su trabaho ko hanggang sa umabot na ang Mayo. Magtabang daa kami sa kampanya ni The King buda ni The Princess. Maglaag ki streamer buda magpadukot ki sticker. Palibhasa gusto ko talaga magtrabaho sa gobyerno, nagparasupsop baga ako ki ice candy. Pero ayos lang, mahamis buda mayumhok man su ice candy lalo na pag Mayo ta summer baga an.

Maugmahon man ta may mga katrabaho akong mga kuwela. Yaon dyan ang mga mapa-inom pagnakua na su suweldo. Su iba, mangungutang ta kesyo nagheleng daa su aki, tapos nakapag-cash advance na, kaya sa katrabaho na lang minautang. Igwa kaya duman ki para pautang, puwede ka mag cash advance kung talagang kaipuhan mo na ki kuwarta. Dyes porsyento man sana daa ang umento sa suweldo. Maurag ito, madilensiya ta dakul ang para-utang duman. Igwa pa ngani palan ki para pa-order ki longanisa, tapa, karne, tapos avon products. May paratinda sa opisina ki sigarilyo buda dulce. May naglo-load sa celfon. Kumpleto! Igwa ako istorya manungod dyan kaya lang baka humalawigon pa, magkauruyam lamang kamo ki dangog.

Last December palan, uminuran ki grasya sa Public Agency pwera pa kang bonus. Su mga bigatin na mga Engineers duman, nagpara panao ki kuwarta lalo na samo na job order man sana.

Nalingwan ko palan na itaram, na sa
opisina igwa duman ki mag – ama, mag tiyo, mag pinsan, mag agom, mag piday, mag kaiwal, pero anu man, sabi ngani ninda “Labot Mo!” Igwa pa ngani duman na estudyante pa sana, sabay na sa payroll. Dai man duman pighihiling kung nakatapos ka na kang pagklase dawa ngani dai kang tinapusan basta bidtado mo ang mga importanteng tawo duman, tapos mag supsop ka sa ice candy, ay sus, sigurado may suweldo ka sa Public Agency.

Minsan, daog pa lugod kang mga dai nakatapos su mga college graduate.

Gusto man nindo magtrabaho sa gobyerno. Huni an gibuhon nindo. Magpamidbid kamo ki Tsong, pumaiba ka pasiring ki The King maski ki The Princess, tapos sumurusupsop ka na ki ice candy. Kun sain may bakanteng sa Public Agency duman ka kaan siguradong ilalaog, may trabaho ka na, may kuwarta ka na… Sige, ta maduman na ako sa site. TAPOS